Sac metal kalıpçılığı otomotiv, beyaz eşya, havacılık gibi sektörlerde yoğun olarak kullanılmaktadır. Seri ve ekonomik üretime olanak sağladığı için günümüzde vazgeçilmez üretim proseslerinden birisi olan kalıpçılık sektöründe, kalıp tasarımı parçaya özgü ve tecrübeler ışığında yapıldığı için ön görülemeyen birçok sorunla karşılaşılmaktadır. Bu sorunlardan bazıları geri yaylanma, çapak, yırtılma, potlaşma şeklinde sıralanabilir. Bu çalışmada odaklanılan sorun çapak problemidir. Çapak oluşumunun birçok sebebi olabilir. Kesme boşluğu yanlış seçilmişse gerekenden fazla boşluk bırakılmışsa üretilen sac parçada çapak görülmesi kaçınılmazdır. Aksi halde küçük kesme boşluğu verilmesi durumunda ise yüzey çapaksızdır fakat zımba çok hızlı aşınır ve kısa bir süre sonra değiştirilmesi gerekir. Kesme boşluğu sac malzeme özelliklerine, sac malzeme kalınlığına ve zımbaya ve kesme geometrisi gibi faktörler göz önünde bulundurularak optimum aralıkta seçilmelidir. Optimum kesme boşluğu literatürde sac kalınlığının %2 - %10 olarak bildirilmiştir. Kesme boşluğunun doğru seçilmesiyle sorun ortadan kalkmayabilir. Bu durumun sebebi ise merkezlenmeyen delme veya kesme zımbalarından kaynaklanır. Eğer merkezleme sağlıklı değilse, bir taraf hassas kesilmiş yüzeye sahipken diğer tarafta çapak oluşabilir. Kesme boşluğu ve merkezleme doğru yapıldığında aşınma en aza iner ve zımba ömrü uzar. Doğru seçilmeyen parametreler doğru kesme işlemini yapamaz ve kalite bakımından istenmeyen yuvarlanma yüksekliğiyle kırılma yüksekliğini artabilir. Bunun yanında sac malzeme kesmeye uğramadan akar ve pekleşerek koparsa flanşlama gibi bir sonraki şekillendirme işlemlerinde çatlaklar ve yırtılmalar görülebilir. Bu çalışmada karşılaşılan çapak problemi bu bilgiler ışığında incelenmiştir. Çapağın sebebi merkezleme hatasından kaynaklandığı tespit edilmiş, merkez kaçıklığının zımbanın kesme ve delme anında rijitliğini koruyamaması olduğu saptanmıştır. Yeni bir tasarımla zımba rijit hale getirilmiş ve çapak sorunu ortadan kaldırılmıştır
Anahtar Kelimeler: Kalıp, Merkezleme, Kesme Boşluğu, Çapak
|
